Định kiến về sự vô ơn, ngắt kết nối và hiện tượng tâm lý của những "vết thương chưa lành"

Nếu bạn đang trăn trở về việc tại sao những người mình từng giúp đỡ trong quá khứ lại e ngại việc kết nối với mình, bài viết này có thể giải thích được và có lẽ, sẽ giúp bạn xóa bỏ dần định kiến.

Tâm lý của con người rất phức tạp, và việc tránh né người từng giúp mình không phải lúc nào cũng là một hành vi thiếu đạo đức. Đây có thể là biểu hiện của những vết thương tâm lý chưa lành.

1. Cảm giác mắc nợ và xấu hổ (Shame and debt aversion)

Khi ai đó từng giúp ta lúc ta “yếu nhất”, mỗi lần gặp lại họ có thể gợi nhắc lại cảm giác:

- Mình từng bất lực, yếu đuối, cần được cứu

- Chưa trả được ơn, dẫn đến mặc cảm, khó xử

Theo nhà tâm lý học Brené Brown, xấu hổ (shame) là cảm xúc khiến con người thu mình lại, muốn ẩn náu khỏi ánh nhìn của người khác, đặc biệt là người từng “chứng kiến” mình trong trạng thái tổn thương.

2. Nhu cầu “tái xác định bản thân” (Reclaiming identity)

Khi đã vượt qua giai đoạn khó khăn, nhiều người muốn được nhìn nhận như một phiên bản mới, mạnh mẽ và độc lập. Nhưng người đã từng giúp họ lúc khủng hoảng lại là “nhân chứng sống” cho phiên bản yếu đuối ấy, vô tình khiến họ khó thoát khỏi “cái bóng quá khứ”. Vì thế, họ muốn giữ khoảng cách để bảo vệ hình ảnh mới của bản thân.

3. Sự đảo chiều vị thế (Power dynamics shift)

Trong lúc được giúp đỡ, người đó ở thế yếu, còn người giúp đỡ ở thế mạnh. Sau này, dù vị thế xã hội có thể đã cân bằng hoặc đổi ngược, nhưng ký ức về sự bất cân xứng vẫn in sâu. Do đó, họ tránh người đã giúp mình như một cách để tránh cảm giác “dưới cơ” kéo dài.

4. Cơ chế phòng thủ của cái tôi (Ego defense mechanism)

Một số người thấy tự tôn bị tổn thương khi phải nhận giúp đỡ, họ tái cấu trúc ký ức, cố quên giai đoạn đó và tránh gặp người gắn với ký ức ấy để không phải đối mặt với “một cái tôi không hoàn hảo trong quá khứ”.

5. Sự sợ hãi của lòng biết ơn (Fear of vulnerable gratitude)

Biết ơn là một cảm xúc tích cực nhưng cũng đặt người ta vào trạng thái dễ tổn thương, vì biết ơn gắn với sự thừa nhận “mình từng cần người khác”. Một số người không thoải mái khi bày tỏ cảm xúc này hoặc sợ bị ràng buộc bởi nghĩa vụ đạo đức.

Vậy nên, trong rất nhiều trường hợp, chìa khóa nằm ở sự thấu hiểu và trao cơ hội tái kết nối khi người tổn thương đã lành, đã khỏe và người từng cho đi bỏ qua được định kiến về sự vô ơn, bạc tình./