Đa cấp và tuyên giáo khai trí

Ít khi phải ghét điều gì, nhưng, tôi ghét đa cấp từ cách đây 7-8 năm.

Lý do đầu tiên, rất đơn giản: tôi có bạn thân ghét đa cấp cay đắng. Chuyện là, nó từng suýt bị lừa xuống hố bởi một bên bán hàng đa cấp. Hồi đó, để tôi sợ hãi, nó phổ cập văn hóa cho tôi bằng việc gửi tôi xem những clip ghi hình lại sự kiện trông có vẻ tầm cỡ Lễ trao giải cống hiến, Grammy, Oscar. Loa trên sân khấu hoành tráng, dội lên mấy bài như Santorini hay Beethoven Virus, We are here, Victory, nghe rất hoành tráng. Và anh MC đóng bộ tề chỉnh, tóc ướt nhẹp vì vuốt đẫm keo, ôm lấy mic như muốn nuốt chửng và cất giọng hào hùng “Xin mời chị Nguyễn ABC lên nhận số tiền là Ba tỷ, hai trăm triệu, bốn trăm, năm mươi ngàn đồng”. Từ phía dưới hàng ghế khán giả, chị ABC sẽ đứng lên, vẫy hai tay, chân nhẩy cẫng mất tự chủ như được tin giải phóng đất nước, cười cười khóc khóc lên sân khấu. Cũng từ phía dưới hàng ghế khán giả, một anh tên Đoàn XYZ cũng sẽ đứng lên, vẫy hai tay, chân nhẩy cẫng mất tự chủ, reo hò theo khẩu hiệu “Thay đổi cuộc đời, thay đổi số mệnh” và lăn đùng ra ngất xỉu.

Lý do thứ hai, hai em khóa dưới mà tôi yêu quý thay đổi chóng mặt sau khi tốt nghiệp, “nhờ” đa cấp. Một buổi sáng đẹp trời trong năm 2013, một trong hai đứa gọi điện bảo tôi “Chị có muốn một công việc trưởng phòng dự án, lương hai mươi triệu một tháng không chị? Em mời chị đi hội thảo abc tại Thái Lan…” Tôi thỏ thẻ “À thôi em ạ”. Một em khác thì chuẩn bị một bài diễn thuyết hùng hồn trong quán café, mở đầu bằng các câu hỏi: - Chị có muốn thành công không? - Chị nghĩ như thế nào là thành công? - Chị có muốn tự chủ tài chính không? - Chị có muốn khỏe mạnh không? - Chị có muốn giúp cho gia đình và nhiều người cũng kiếm được thu nhập cao và khỏe mạnh, hạnh phúc không?

(Chậc, lẽ ra phải mời mấy đứa này về làm chuyên viên tuyển dụng.) Tiếp sau đó, tôi thấy hai em tham gia chụp ảnh bên nhiều người mặc đồ sang chảnh, siêu xe, bán nước diệp lục và thứ trà thần thánh nào đó chữa mụn, và mặt chúng thì đầy mụn…

Em tôi, cũng một Kẻ khờ thông minh khác, nhận xét cũng hay, em cho rằng nói chuyện mà hỏi quá nhiều câu hỏi trừu tượng và hô khẩu hiệu thì không chân thành.

Tôi thì sợ những thứ ru ngủ và làm người ta mụ mị. Chủ quan nhận định, (1) cứ mấy ai hay hô hào và làm màu trên đủ phương tiện thì không bao giờ là người giỏi giữ bí mật. (2) Mấy cụm từ “Thay đổi cuộc đời, thay đổi số mệnh”, “khai tâm”, “khai nhãn”, “giác ngộ” mà các anh chị ngất lên ngất xuống sau khi tích cực tung hô (có khi lý do các anh chị này ngất là ngộp thở khi ở phòng kín và đông người?!), đều quá hoa mỹ. Hoặc nếu không hoa mỹ, làm được việc đó đòi hỏi rất nhiều thời gian nghiêm túc, rất nhiều kiên trì để ảnh hưởng tới một quá trình dài hơi. Đó thực sự là sự cam kết khủng khiếp không kém kết hôn là mấy. (3) Phương pháp luận của các bạn đa cấp hay tuyên giáo hời hợt là làm kích động nhất thời tới người nghe, gây ra sự phấn khích và ý chí mãnh liệt trong ngắn hạn. Đáng sợ lắm. Rồi mặt lại mụn thêm…

Kết luận là, hãy tỉnh táo. Chẳng có đồng tiền nào dễ kiếm, và việc dễ thường không đến lượt tất cả mọi người.